Τα Θεοφάνεια ή Φώτα ή Επιφάνεια γιορτάζεται η βάπτιση του Χριστού από τον Ιωάννη τον Πρόδρομο ή Βαπτιστή. Στην Ελλάδα ο αγιασμός γίνεται πρώτη φορά την παραμονή των Θεοφανείων, γι’ αυτό και ονομάζεται «Μικρός Αγιασμός», όπου ο παπάς γυρίζει όλα τα σπίτια με ένα σταυρό και ένα κλωνάρι βασιλικό και ραντίζει όλους του χώρους για να φύγει το κακό. Ο «Μικρός Αγιασμός» ονομάζεται επίσης και «Πρωτάγιαση» ή «Φώτιση», ενώ το έθιμο αυτό γινόταν σύμφωνα με την λαϊκή παράδοση για να φωτιστεί το σπίτι ή ο χώρος και να φύγουν μακριά οι καλικάντζαροι.

Ο μεγάλος αγιασμός γίνεται ανήμερα των Θεοφανείων, στις 6 Ιανουαρίου, σαν σήμερα κάθε χρόνο. Ξεκινώντας από την εκκλησία και με κατεύθυνση προς τη θάλασσα ή κάποιο ποτάμι ή σε κάποιες περιπτώσεις μια δεξαμενή, η πομπή αποτελείται από τα εξαπτέρυγα που βρίσκονται μπροστά, τους παπάδες που ακολουθούν και πιο πίσω οι αρχές του τόπου μαζί με το πλήθος.

Για την πραγματοποίηση του Αγιασμού των Υδάτων, ο παπάς ρίχνει το Σταυρό στο νερό και στη συνέχεια οι «βουτηχτάδες» όπως τους λένε, πέφτουν στη θάλασσα για να τον πιάσουν και να λάβουν την ευλογία του ιερωμένου και τις ευχές των υπολοίπων.  

Το έθιμο των Θεοφανείων γιορτάζεται σε κάθε περιοχή με διαφορετικό τρόπο αλλά ορισμένα είναι αυτά που ξεχωρίζουν, όπως είναι τα ρουγκατασάρια, οι αράπηδες, οι καμήλες, οι μπαμπόγεροι, οι μωμόγεροι και οι φωταράδες.

Στη Θεσσαλία ονομάζονται «ρουγκάτσια», στη Καστοριά «ραγκουτσάρια» αλλά το έθιμο παραμένει ίδιο με μικρές παραλλαγές. Μια ομάδα 10-15 ατόμων μεταμφιέζεται φορώντας τρομακτικές μάσκες, οι οποίες έχουν συμβολικό χαρακτήρα και σκοπό τους είναι να ξορκίσουν το κακό. Περιφέρονται στους δρόμους και κάνουν εκκωφαντικό θόρυβο με κουδούνια, ζητώντας κάποιο αντίτιμο επειδή διώχνουν τα κακά πνεύματα.

Στη Δράμα υπάρχει το έθιμο των «μπαμπόγερων», όπου ξεκινάει από το πρωί της παραμονής με τις γυναίκες να ρίχνουν στάχτες γύρω από το σπίτι για να φύγουν οι καλικάντζαροι και να μην υπάρχουν φίδια το καλοκαίρι. Οι «μπαμπόγεροι», μετά το τέλος της τελετής του αγιασμού των υδάτων, μεταμφιέζονται συνήθως ζωόμορφα και κυνηγούν όποιον συναντούν στο δρόμο για να τον γεμίσουν με στάχτη και να ζητήσουν κάποιο φιλοδώρημα για τον εκδίωξη των καλικάτζαρων.

Οι «μωμόγεροι», είναι ένα ποντιακό έθιμο που κρατάει τις ρίζες του από τα αρχαία χρόνια. Είναι σατιρικό έθιμο και διαρκεί συνήθως από τα μέσα του Δεκέμβρη μέχρι τα μέσα του Γενάρη, ενώ κατέχει ουσιαστικά μια μορφή αναγνώρισης της ελληνικής προέλευσης των ποντίων και ένας τρόπος να ξεχαστούν από την τούρκικη δουλεία και τον βίαιο εξισλαμισμό. Το έθιμο αυτό που διατηρείται μέχρι και σήμερα, ιδιαίτερα σε μέρη της Ελλάδας που κατοικούνται από πολλούς πόντιους και έχει να κάνει με τον πολιτισμό και την λαογραφία του λαού των ποντίων, καθώς μεταμφιέζονται και κάθε στολή έχει συμβολικό χαρακτήρα. Η αρκούδα συμβολίζει τη δύναμη, η ηλικιωμένη γυναίκα το παρελθόν, η νύφη το μέλλον, το άλογο την ανάπτυξη, ο γιατρός την υγεία και η κατσίκα την τροφή.

Στη Χαλκιδική τηρείται ακόμα και σήμερα των έθιμο των «φωταράδων», όπου ο «βασιλιάς» φορτωμένος με κουδούνια με ακόλουθους τους φωταράδες ξεκινούν με ξύλινα σπαθιά για να επιδιώξουν να πάρουν το λουκάνικο που στήνετε στην πλατεία του χωριού.

Τέτοια μέρα κάθε χρόνο σε χωριά της Καβάλας και της Δράμας αναβιώνει και το έθιμο των «αράπηδων». Σύμφωνα με τη λαϊκή μας παράδοση οι αράπηδες λέγεται ότι ήταν πολεμιστές που μετείχαν στην εκστρατεία του Μέγα Αλέξανδρου και τρόμαξαν τους ελέφαντες των Ινδών. Οι άντρες ντύνονται με προβιές και κουδούνια για την αναπαράσταση του εθίμου.

Τέλος, σε ένα χωριό της Χαλκιδικής μετά τον αγιασμό των υδάτων στολίζεται μια καμήλα και έξι άντρες μπαίνουν κάτω από το ομοίωμά της χορεύοντας και τραγουδώντας. Πρόκειται για την αναβίωση ενός πραγματικού γεγονότος, καθώς στα τέλη του 19^ου αιώνα ο γιός ενός τούρκου επιτρόπου απήγαγε μια όμορφη κοπέλα για να την παντρευτεί. Ο αγαπημένος της όμως έστησε γλέντι για να την πάρει πίσω, ενώ μαζί με φίλους του έφτιαξαν ένα ομοίωμα καμήλας και χρησιμοποιώντας το ως δούρειο ίππο μπήκαν στο σπίτι και την ελευθέρωσαν. Την επόμενη κιόλας μέρα παντρεύτηκαν πριν προλάβουν οι τούρκοι να την ξαναπάρουν. 

Photo by ellinwnparadosi.blogspot.com

Από: Πάνος Παπαμικρόπουλος

επιστροφή